Drogi architektów, strzech budowlanych i czeskich królów

XII–XIII w.

Bardzo zauważalnym rozdziałem dojrzałego średniowiecza jest „wiek katedr gotyckich “, dokumentujący za równo na zachodzie, jak i u nas wyjątkowy status władzy duchowej, kultury chrześcijańskiej oraz pokory władców świeckich wobec kościoła. Chrześcijaństwo wraz ze stylem gotyckim zadomawia się w czeskiej i morawskiej krainie. Na rozwój i rozkwit Królestwa Czeskiego w średniowieczu mają niewątpliwy wpływ bogate znaleziska srebra w Czechach. Poszukiwanie „Bożej Sławy “ nie polega jednak wyłącznie na braniu udziału w wyprawach krzyżowych, ale także w opiece nad potrzebującymi i biednymi, jak pokazały dwie urodzone niewiasty, księżniczka św. Aneżka i św. Zdzisława z Lemberku.

Dalsze pogłębianie wiedzy matematycznej, geometrii i sztuki budowlanej, tłumaczenie wielu dzieł greckich i arabskich, wzrost mocy kościoła, ale także „ponowne odkrycie przyrody“ wniósł nowy styl – gotyk, który nie zamierza zwyciężać nad statyką (jak to czyni styl romański), ale współpracuje z nią, aby wznieść we wzajemnej symbiozie majestatyczne katedry – „okręty flagowe“ stylu gotyckiego. Współpraca taka umożliwia zbudowanie wielkich okien katedralnych wypełnionych witrażami, które dają kolejność możliwość narracji obrazowej (nauczanie ojców kościoła i soborów). I w ten oto sposób katedra (a na jej wzór gotyckie kościoły, kaplice i budowle klasztorne) mogła się stać odbiciem obrazu „niebiańskiej Jerozolimy“, świętego i wiecznego Bożego Miasta.

W sztuce gotyckiej droga do Boga prowadzi nie poprzez symbole (sztuka romańska), ale za pośrednictwem rzeczywistości ziemskiej, będącej obrazem rzeczywistości niebiańskiej, podobnie jak człowiek został stworzony na obraz Boga. I z tego powodu rzeźbiarstwo gotyckie nie jest już odbierane jako integralna część budowli, ale jako coś samodzielnego, postaci są coraz podobniejsze do realnych wzorów. Po drogach gotyku w Czechach a na Morawach wędrują najpierw cystersi – „misjonarze gotyku“ – a potem strzechy budowlane ze swoimi mistrzami i odważnymi planami (np. sławna „parlerowska“ strzecha budowlana Petra Parlera).

Zabytki gotyckie, mające swoje wzory przede wszystkim we Francji i w Niemczech, można znaleźć przede wszystkim w stołecznej Pradze, ale także w szeregu dalszych miast w Czechach i na Morawach, a to nie tylko tych królewskich (Kolín, Kutná Hora, Jihlava, Plzeň, Czeské Budějovice, Olomouc, Znojmo), a także w klasztorach norbertanów (Teplá – pierwsza budowla gotycka) lub cystersów (Vyšší Brod i Zlatá Koruna).

Architektura gotycka zakorzeniła się na czeskiej wsi dzięki wzmożeniu wysiłków przy budowaniu kościołów (np. kościoły podlipnickie). Powstają wraz z parafiami pod zarządem kościelnym, który w tym momencie przeważył nad władzą świecką. Podobnie jak i w innych miejscach w Europie, i tu w ramach kluczowego sporu średniowiecza pomiędzy władzą świecką a kościelną, czy biskupów i innych dostojników kościelnych będzie wybierać król  czy też kościół (tzw. spór o inwestyturę), zwyciężył kościół, gdy praski biskup Ondřej w 1222 r. uzgodnił z Przemysłem Otakarem I „Wielki przywilej kościoła w Czechach“.

Królestwo czeskie

Ustępstwo to nie musiało króla Przemysła zbyt martwić – dzięki „Złotej Bulli Sycylijskiej“ udzielonej 10 lat wcześniej przez cesarza Przemyślidzi uzyskali dziedziczną koronę królewską. Moc i potęga królestwa czeskiego były coraz większe, między innymi dzięki znalezieniu złóż srebra koło Kutné Hory, najbogatszych w całej ówczesnej Europie. Czechy przeżywają pod władzą królów żelaznych i złotych „srebrną“ erę kultury średniowiecznej, architektury gotyckiej i rozwoju licznych miast, zamków i wsi. Wzmianki o większości miast i miasteczek w Czechach a na Morawach znajdują się w dokumentach właśnie z tego okresu. W XIII wieku przybywają do Czech nowe zakony: franciszkanie z ideałem ubóstwa, dominikanie z posłaniem strzeżenia prawowierności wiary katolickiej.

Rosnący wpływ i bogactwo władców z dynastii Przemyślidów kontrastuje z losami najmłodszej córki czeskiego króla Przemysła Otakara I i Konstancji Węgierskiej, księżniczki Aneżki, która na wzór Elżbiety Turyńskiej postanowiła poświęcić swoje życie opiece nad chorymi i potrzebującymi. Założyła w Pradze szpital św. Franciszka i stała się przełożoną nowego klasztoru klarysek. Przez resztę życia, które wypełniła bezinteresowną pomocą, miłosierdziem i pokorą, kazała się do siebie zwracać „starsza siostro“.

Nie przypadkiem szła jej śladami także inna urodzona niewiasta, Zdzisława z Lemberku. Aczkolwiek miała męża i wychowała czwórkę dzieci, włączyła się energicznie na swoim majątku do budowania klasztorów i szpitala w Turnovie i Jablonném v Podještědí. Obie niewiasty dają swoim postępowaniem przykład temu, że majątek ma być przede wszystkim narzędziem nie do uzyskania władzy politycznej, ale czynów miłości i miłosierdzia.