Z Dróg celtów, rzymian i słowian stały się drogi chrześcijan

IX–XI w.

Po rozpadzie państwa Franków Karola Wielkiego na trzy części (814 r.) i w cieniu rosnącego państwa wschodniofrankijskiego rosną zręby nowej formacji państwowej Słowian zachodnich, państwa zwanego Wielkimi Morawami, utrzymującego kontakty zarówno z chrześcijańskim zachodem (Rzym), jak i wschodem (Bizancjum). Po jego zaniku jądrem państwowości zachodniosłowiańskiej stają się Czechy Przemyślidów, które zbliżą się bardziej do chrześcijaństwa zachodniego. Dominującymi postaciami tej epoki są bizantyjscy misjonarze Konstanty i Metody, książę z rządzącej dynastii Przemyślidów Wacław oraz biskup z rodu Sławnikowiców, Wojciech. Do czasów powstania czeskiej państwowości nawiązuje okres rozmachu Świętego cesarstwa rzymskiego, przynoszącego zwycięstwo chrześcijańskiej nauki i kultury. Kontynent europejski otrzymuje na drogę życia wspólny rozmiar duchowy.

Po już wtedy prastarych drogach, którymi przez wieku wędrowali celtyccy kupcy i druidzi, legie rzymskie, plemiona słowiańskie, awarscy koczownicy, irlandzcy misjonarze i wojska frankijskie, przychodzą w 864 roku na Morawy z macedońskich Salonik dwaj bracia, Konstanty i Metody. Cesarz bizantyjski Michał III wysłał ich na prośbę wielkomorawskiego księcia Rościsława I, aby na Morawach nauczali religii chrześcijańskiej, wychowywali księży i zakładali kościoły.

Sukces obu braci był efektem przede wszystkim tego, że nie trzymali się łaciny, ale na wzór alfabetu greckiego stworzyli pismo słowiańskie – głagolicę, za pośrednictwem której przetłumaczyli na język słowiański podstawowe teksty chrześcijańskie, przynosząc w ten sposób Słowianom  dobrą nowinę w ich języku. Nabożeństwa odprawiali i nauczali w języku starosłowiańskim. Zabytki materialne z tych czasów można znaleźć na południowych Morawach, przede wszystkim w Mikulčicach i Starym Městě koło Uherskiego Hradiště.

 

Wiara narzucona odgórnie

Pierwszy chrzest czeskich książąt odbył się już w roku 845 w Regensburgu, ale prastare pogańskie zwyczaje zaczęły zanikać na rzecz chrześcijańskich przede wszystkim po tym, gdy w roku 880 przyjął chrzest z rąk arcybiskupa Metodego przedstawiciel rodu Przemyślidów, książę Borzywoj z małżonką Ludmiłą. Cały akt przebiegł w kościele wzniesionym na wzór świątyń bizantyjskich.

Ich przepełnione światłem, odciążone przedstawiające niebiosa kopuły symbolizują królestwo niebieskie z panującym Chrystusem; dolna część dla wiernych reprezentowała świat ludzki (najsławniejszym przedstawicielem tego typu świątyń jest Hagia Sofia w dzisiejszym Stambule). Świątynie bizantyńskie miewały zadaszony przedsionek zachodni zwany narteksem, przeznaczony dla nie ochrzczonych adeptów chrześcijaństwa.

Na Borzywoju, pierwszym znanym księciu z dynastii Przemyślidów, podróż ta musiała wywrzeć ogromne wrażenie – nabożeństwa w obrządku słowiańskim były potem w Czechach odprawiane wraz z tymi zachodnimi, łacińskimi, aż do czasów jego wnuka, księcia Wacława. Drogi Wacława zmierzały już jednak w kierunku zachodnim, w kierunku państwa zachodniofrankijskiego. Na obszarze Czech pierwsze kościoły preromańskie powstają już na wzór zachodni. Najstarszym z nich jest rotunda na Levym Hradcu pod wezwaniem św. Klemensa – świętego, którego relikwie przynieśli z Krymu do Rzymu właśnie bracia z Salonik.

Podobne wezwanie miał także pierwotnie drewniany kościół w miejscowości Stará Boleslav, który kazał zbudować książę Wacław. Po późniejszej romańskiej przebudowie został ozdobiony cennymi freskami, na których pojawiają się podobizny nie tylko księcia, ale i jego pobożnej babci, św. Ludmiły.

To właśnie ona wychowała go wraz z bratem Bolesławem na chrześcijanina, podczas gdy w kraju panowała jako regentka matka nieletnich chłopców, księżna Drahomira, która nie była zwolenniczką chrześcijańskich nowinek. Rywalizacja pomiędzy teściową a synową skończyła się tragicznie, morderstwem politycznym św. Ludmiły dokonanym przez dwóch wojów z drużyny Drahomiry. Główny spór obu księżniczek wiązał się z przyjęciem lub odrzuceniem chrześcijaństwa tylko pośrednio – albowiem jedna chciała wiązać się w polityce zagranicznej z Bawarią, z którą utrzymywał dobre stosunki ojciec Wacława, Wratysław, druga zaś preferowała Saksonię, gdzie rósł w siłę król Henryk Ptasznik. Inne głosy, których słuchał młodszy Bolesław, radziły z kolei, aby wywalczyć pełną niezależność od niemieckich książąt i królów...

Ledwo Wacław dojrzał i objął władzę, kazał pochować Ludmiłę na Zamku Praskim a swoją matkę wyrzucił za karę z dworu książęcego (a być może i z kraju). Później potrafił jej jednak wybaczyć i całkiem możliwe, że to właśnie Drahomira starała się ostrzec Wacława przed zamiarami jego brata Bolesława, wzywanego przez żądnych walki władyków do bratobójstwa, do którego doszło z jego ręki przed kościołem św. Kosmy i Damiana w Starej Boleslavi w roku 935.

 

Założenie biskupstwa w Pradze

Czechy i Morawy podjęły znaczący krok w sferze duchowej w roku 973 zakładając biskupstwo w Pradze. W rotundzie na Levym Hradcu, gdzie był poprzednio bierzmowany i wyświęcony na diakona, w 982 r. został powołany na drugiego praskiego biskupa Wojciech Sławnikowic (jako pierwszy Czech). W młodości studiował on teologię w Magdeburgu, gdzie zapoznał się z przyszłym cesarzem Ottonem III. Ascetyczna powaga wielkiego Sławnikowica dostawała się w Czechach do sporu z otaczającą biskupi stolec rzeczywistością dopiero co i powierzchownie ochrzczonego kraju.

Po pięciu latach marnych starań o zaprzestanie handlu niewolnikami (z którego ówczesna Praga czerpała znaczne zyski), wielożeństwa i alkoholizmu zniechęcony Wojciech opuścił urząd biskupa i wraz z bratem a zarazem nieodłącznym towarzyszem św. Radimem odjechał do Rzymu. Po wezwaniu księcia Bolesława II Wojciech wrócił jednak w 992 roku na biskupi stolec, przyprowadzając ze sobą grupę włoskich benedyktynów, którzy niedaleko Zamku Praskiego w Břevnovie założyli pierwszy klasztor męski w Czechach. Pierwszym klasztorem na ziemiach czeskich był żeński konwent benedyktynek przy kościele św. Jerzego na Zamku Praskim, założony już w 976 roku.

W czasach, gdy Wojciech umiera śmiercią męczeńską podczas podróży misyjnej w Prusach, państwo wschodniofrankijskie staje się w połączeniu z autorytetem duchowym Rzymu władcą Europy Środkowej - Świętym Cesarstwem Rzymskim. Biskup Wojciech dążył do wzmocnienia autonomii kościoła, który był w tych czasach silnie uzależniony od władzy świeckiej. Jest jednym z czołowych świętych również na Węgrzech i w Polsce, dla których był misjonarzem (według legendy miał ochrzcić przyszłego pierwszego króla Węgier Szczepana I.).

Św. Radim, który był świadkiem śmierci brata i został wzięty do niewoli, przyczynił się do tego, aby polski król Bolesław Chrobry zyskał ciało Wojciech z rąk pogańskich Prusów (według legendy wykupił je na wagę złota). Następnie Wojciech został pochowany w polskim Gnieźnie, nad jego grobem powstało polskie arcybiskupstwo, a pierwszym arcybiskupem stał się właśnie Radim. Relikwie św. Wojciecha wróciły w 1039 r. do Pragi jako łup wojenny Brzetysława I i znajdują się w katedrze św. Wita.

 

Klasztor na Sázavie oraz biskupstwo ołomunieckie

Czechy stały się ponownie symbolicznym skrzyżowaniem dróg pomiędzy chrześcijańskim wschodem i zachodem w czasach panowania walecznego księcia Oldřicha, który po spotkaniu z pustelnikiem Prokopem w 1032 r. kazał założyć na Sázavie klasztor i mianował go jego pierwszym opatem. Święty Prokop jest pierwszym czeskim świętym, który nie pochodził z rodu panującego a którego życie nie zakończyło się tragiczną śmiercią. Klasztor Sázavski należał do benedyktynów, ale stosowano w nim liturgię słowiańskiej i pisano księgi w języku starosłowiańskim. Mnisi nawiązali kontakty z Rusią Kijowską. Powiązanie z zachodem były jednak silniejsze, starosłowiańszczyzna na Sázavie ucichła w r. 1096, gdy mnisi zostali wypędzeni i zastąpieni braćmi benedyktynami korzystającymi z liturgii łacińskiej.

Przynajmniej symbolicznie nawiązano do dziedzictwa Metodego w roku 1063, gdy założono biskupstwo ołomunieckie (wraz z praskim podlegało arcybiskupowi Moguncji), które powstaje jednak już po formalnym podziale chrześcijaństwa na wschodnie (bizantyńskie, później prawosławne) i zachodnie (rzymskokatolickie). Wielka schizma w roku 1054 ukończyła kilkuwiekową rywalizację dwóch mocarstw duchowych o strefy wpływów w świecie chrześcijańskim.

O rok później zostały podzielone i Morawy, podporządkowane po upadku państwa wielkomorawskiego Przemyślidom. Na krótko przed swoją śmiercią w 1055 r. książę Brzetysław I podzielił Morawy na trzy odrębne księstwa udzielne, które przekazał swoim synom. W ten sposób powstały działy ołomuniecki, brneński i znojemski. W roku 1182 zostały one połączone i powstało Margrabstwo Morawskie, które zawsze miało w historii swoistą niezależność polityczną i wyznaniową, własny sejm stanowy i później komitet krajowy. 

Ważniejsze daty

910 – 
założenie klasztoru w Cluny, za opata Odona (po 927 r.), centrum ruchu reformatorskiego
988 – 
chrzest księcia kijowskiego Władymira, Ruś przyjęła chrześcijaństwo w obrządku prawosławnym
1054 – 
rozłam między kościołem zachodnim i wschodnim
1095 – 
pierwsza wyprawa krzyżowa do Palestyny – powstanie rycerstwa i zakonów rycerskich